Türkiye’nin sonlarının çizildiği Lozan Antlaşması’nın 100. yılı…
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcilerince yüklü olarak Leman Gölü kıyısındaki Beau-Rivage Palace’ta yapılan Lozan Barış Konferansı’nın akabinde İsviçre’nin Lozan kentinde Rumine Sarayı’nda 24 Temmuz 1923’te antlaşma imzalandı.
Barışın kazanılması için diplomasi masasına oturan İsmet İnönü başkanlığındaki Türk heyeti, kesintilerle birlikte 8 ay süren görüşmelerin her safhasında, Türk halkının kayıtsız kuralsız bağımsızlık hakkından vazgeçmedi.
Türkiye’nin kayıtsız koşulsuz bağımsızlıktan vazgeçmediği gün…
Lozan Barış Antlaşması, 23 Ağustos 1923’te TBMM tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi.
Sevr Antlaşması’nı geçersiz kılan Lozan Barış Antlaşması’yla Türkiye’nin kayıtsız kuralsız bağımsızlığı, taraf devletlerce kabul edildi.
Cumhuriyet, Türkiye’nin en değerli kurucu mutabakatlarından biri olan Lozan Barış Antlaşması’na imza atıldıktan kısa müddet sonra 29 Ekim 1923’te ilan edildi.
İsviçre’deki izleri
Lozan Barış Antlaşması, İsviçre’nin Lozan kentinde bulunan Rumine Sarayı’nda 24 Temmuz 1923’te imzalandı. İmaline 1892’de başlanan bina 1902’de açıldı. Rumine Sarayı, jeoloji, zooloji, arkeoloji, tarih ve para müzelerinin yanı sıra Lozan Üniversitesi Kütüphanesi’ne mesken sahipliği yapıyor. Saray, her yıl binlerce turist tarafından da ziyaret ediliyor. Tarihi Lozan Barış Konferansı ile ilgili görüşmelerin büyük bir kısmı, Lozan’daki Leman Gölü kıyısında yer alan Beau-Rivage Palace Oteli’nde gerçekleşti. Ouchy bölgesinde yer alan ve 1861’de açılan otel, 1908’de yine arka deco ve neobarok biçiminde mimarisiyle tekrar inşa edildi.
Lozan Barış Konferansı’nın büyük bir kısmı, oteldeki tarihi Sandoz Salonu’nda yapıldı. Türkiye’nin en kıymetli kurucu antlaşmalarından birine, Lozan Barış Antlaşması’na mesken sahipliği yaparak tarihi kimlik kazanan Beau-Rivage Palace Oteli, kritik görüşmeler için birçok memleketler arası heyeti ağırlamaya da devam ediyor. Tarihin izlerini görmek için gelen ziyaretçilere de kapılarını açık tutan otelin bahçesinde, iki kolunda birer çocuk taşıyan beyaz bir bayan heykelinin yer aldığı barışı simgeleyen köşe bulunuyor.
Lozan Barış Konferansı görüşmelerinin burada yürütüldüğünü anlatan ve antlaşmaya imza atan ülkelerin isimlerinin yer aldığı bir levha da gelenleri bilgilendiriyor. Barış Konferansı görüşmelerinin yapıldığı Sandoz Salonu, bu tarihi yeri görmek isteyenleri iki kanatlı kapısıyla karşılıyor.
Lozan’ın izleri sürüyor
Salonun duvarlarında freskler, tavanında cam vitraylar, orta kısmında ise büyük bir avize yer alıyor. Baş köşedeki kısımda devasa ayna ile orta kısmında büyük pencereler bulunuyor. Tarihi yapısı koruma edilen salonda, vakit zaman kimi toplantı ve etkinlikler gerçekleştiriliyor. Beau Rivage Palace Otel’inin arşivindeki Lozan Barış Konferansı’na ilişkin anılar, otelin koridorlarında sergileniyor.
Antlaşmaya ait İngilizce ve Fransızca gazete kupürlerinin yanı sıra o periyot Lozan’da bulunan ülkelerin temsilcilerinin fotoğrafları da duvarlarda yer alıyor. Bunlar ortasında TBMM hükümetini temsilen İsmet İnönü, İtalya’yı temsilen Benito Mussolini, İsviçre Federasyonu ismine Carl Scheurer ile Lozan’da bulunan öbür ülkelerin temsilcileri ve delegasyonların fotoğrafları bulunuyor. İsmet İnönü’nün kayıkta kürek çektiği anların yer aldığı fotoğraf da sergileniyor.
Lozan Barış Konferansı ve Antlaşması
Lozan Barış Konferansı, 20 Kasım 1922’de başladı ve vakit zaman yapılan kesintilerle Lozan Barış Antlaşması’nın imzalandığı güne kadar devam etti. Konferansta, TBMM hükümetini İsmet İnönü başkanlığında Dr. İstek Işık Beyefendi ve Hasan Saka’dan oluşan heyet temsil etti.
20 Kasım 1922’de başlayan görüşmeler, boğazlar sorunu, kapitülasyonlar, Musul-Kerkük ve Osmanlı Devleti’nin borçları üzere nedenlerden dolayı kesilmesinin akabinde 23 Nisan 1923’te yine başladı. Görüşmeler sonunda varılan mutabakata nazaran, Suriye hududu 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara Antlaşması ile belirlendiği halde kabul edildi. Irak sonunun gelecekte İngiltere ve TBMM ortasında yapılacak bir görüşme ile belirlenmesine karar verildi.
On İki Ada, Yunanistan’a bırakıldı
Yunanistan sonu, Mudanya Antlaşması’nda olduğu formuyla kabul edilirken, Yunanistan, savaş tazminatı olarak Karaağaç’ı Türkiye’ye bıraktı. Antlaşmayla Sovyet sonu, Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşması ile belirlendiği üzere kaldı, Doğu Anadolu’da bir Ermeni devleti kurulmasından vazgeçildi. Kapitülasyonlar, Lozan Antlaşması ile kesin olarak kaldırılırken, Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye bırakıldı. İtalyanlarda kalan On İki Ada, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya’nın çekilmesiyle Yunanistan’a bırakıldı.
Antlaşma uyarınca; Türk devletinin sonları içindeki yabancı okulların Türk kanunlarına uyması, okulların tahsilinin Türk devletince düzenlenmesi kayıt altına alındı. Fener Rum Patrikhanesi’nin yabancı kiliselerle alaka kurmaması kuralıyla Türkiye’de kalması kabul edilirken, azınlıklara verilen ayrıcalıklar kaldırıldı, tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edildi. Mutabakatla İstanbul’daki Rumlar hariç öteki yerlerdeki Rumların Yunanistan’a, Batı Trakya hariç öteki vilayetlerdeki Türklerin Türkiye’ye gönderilmesi suretiyle iki ülke ortasında nüfus mübadelesine karar verildi.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi
20 Temmuz 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Mukavelesi ile de Lozan’da üzerinde en çok durulan başlıklardan “Boğazlar” konusu tahlile kavuşturuldu. Taraflarca tek nüsha olarak imzalanan Lozan Antlaşması’nın ıslak imzalı nüshası “depozitör ülke” sıfatıyla Fransa tarafından koruma ediliyor.
Diğer imzacı ülkelerdeki nüshalar ise antlaşmanın onaylı suretlerinden oluşuyor. Onaylı suretlerden biri de Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde bulunuyor. Dışişleri Bakanlığı Arşiv Binası’nda aslı koruma edilen Antlaşma, Bakanlığın internet sitesinde vatandaşların ve araştırmacıların erişimine açık tutuluyor.
