Türk halkının dünyaya örnek olan bağımsızlık savaşının arından, kazanımları korumak üzere diplomasi devreye girdi.
Ankara’da kurulan yeni hükümetin görevlendirdiği, İsmet İnönü’ün başkanlık ettiği heyet İsviçre’nin Lozan kentinde düzenlenen barış konferansına katıldı.
Konferans sonucunda Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcilerince 24 Temmuz 1923’te antlaşma imzalandı.
‘Türkiye Cumhuıriyeti’nin tapusu’ olarak nitelendirilen Lozan Barış Mutabakatı, o günden bu yana bazıları tarafından büyük bir muvaffakiyet, bazıları tarafından batıya esaret bazıları tarafından da 100 yıl sonra yürürlükten kalkaca ve bilinmeyen hususları olan bir mutabakat olarak değerlendirildi.
Son periyotta ise muahede hakkındaki yaygın komplo teorileri ön plana çıktı.
Tüm taraflarıyla bir ülkenin mukadderatını belirleyen muahedenin imzalanmasının üzerinden 100 yıl geçti.
Tartışmalar altında 100 yılı geride bırakan Lozan hakkında Türkiye’nin en değerli tarihçileri de bu güne kadar birçok değerlendirmelerde bulundu.
İşte o değerlendirmelerden kimileri;
Mustafa Armağan: Lozan zafer ancak bizim zaferimiz değil
Tarihçi müellif Mustafa Armağan, bu alanda ekseriyetin dışında görüş beyan eden tarihçilerden biri…
Lozan’ın bir kazanım olduğuna dikkat çeken Armağan, bu kazanımın Türkiye’den çok ABD’nin bir kazanımı olduğunu savunuyor.
İngiltere’nin dünya hakimiyetine karşı ABD’nin Orta Doğu’daki petrol kaynaklarına ortak olma gayreti sayesinde Türkiye’nin de bu mutabakattan karşı çıktığı görüşünü savunan Armağan, “Lozan zafer lakin bizim zaferimiz değil” tabirini kullanıyor.
Armağan bir yazısında şu sözlere yer veriyor:
“İlginç bir biçimde Lozan’daki resmi görüşmelerde petrol temel tartışma mevzularından biri olmamış, hatta İngilizler bile petrolle güya alakaları yokmuş üzere davranmayı tercih etmişlerdi lakin bu elbette zevahiri kurtarmak için yapılan bir roldü. Bal üzere petrol açısından bakıyorlardı antlaşmaya. İngiliz-ABD rekabeti kapalı kapılar arkasında kıyasıya yürüyordu.
Kavganın gerçek sebebi, savaştan evvel Türkiye’den kopartılacak petrol alanlarının –vaadedildiği gibi- Turkish Petroleum Company’nın ana hissedarları İngiliz-Fransızların inhisarına mi kalacağı yoksa tekelci tahlile karşı direnen ABD’li petrol şirketleri konsorsiyomunun, yani Stardard Oil Company’ye hisse mı verileceğiydi.
Yani Lozan ve sonrasındaki asıl gayret, bizim ile İngiltere ortasında değil, İngiltere-Fransa ile ABD ortasında cereyan etmiş ve petrolü kaybeden taraf biz olurken ‘petrol fırtınası’ndan İngiltere de beklediklerini alamamış, tek başına petrolün üzerine oturacağını hesaplarken güçlü bir kumayı kabullenmek zorunda kalmıştı.”
İlber Ortaylı: Türkiye’nin kurucu belgesidir
Türkiye’nin en değerli bilim insanlarından biri olan Tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı ise Lozan’ın tartışmasız bir zafer olduğunu söylüyor.
“Lozan Türkiye’nin tapusudur” diyen Ortaylı, “Lozan’ın zafer olduğunu Avrupa basını da ilan etti. Lozan’da kapitülasyonlar kaldırıldı. Zafer mi hezimet mi hengamesi boş ve arka niyetlidir. Lozan Türkiye’yi müstakil bir devlet ve cumhuriyet olarak ilan etti. Türkiye’nin kurucu dokümanıdır.” sözlerini kullanıyor.
“Kahvehane tarihçiliği bilmez”
Gizli hususlar ve öbür komplo teorileri hakkında da değerlendirmelerde bulunan Ortaylı, “Lozan’ın tüm evrakları Türkçe yayınlandı. kahvehane tarihçiliği bunu bilmez. Saklı unsurlar efsanedir. 100’üncü yılda bitecek diye bir şey yok. Lozan ebedidir. Taraflardan biri çekilse de muahede devam eder.” açıklamasında bulundu.
Murat Bardakçı: Lozan, Türk tarihinin en onurlu andlaşmasıdır
Tarih alanında araştırmaları ile dikkat çeken Murat Bardakçı da Ortaylı üzere Lozan’ı zafer olarak görenlerden.
Bardakçı mutabakat için, “Lozan, Türk tarihinin en gururlu andlaşmasıdır! Çünkü hudutları kat kat genişleten büyük bir fethin sonucunda diz çöktürülen devletlerle değil, yaşadığımız çok büyük bir yenilginin, yani Birinci Dünya Harbi’nin akabinde giriştiğimiz İstiklâl Mücadelesi’nin akabinde imzalanmıştır.” tabirlerini kullanıyor.
“Lozan’ı yerin tabanına sokmaktan beslenenler…”
Lozan’ın 2018 yılı devriyesinde kaleme aldığı yazıda sert sözler kullanan Bardakçı, saklı husus ve 100. yıl komplolarına karşı şu tabirlere yer vermişti:
“Lozanbahsinde ne yazsam, bir bölümü ikna edemeyeceğimi çok uygun biliyorum; çünkü bu türlü bir ihtimalin bulunmadığına yıllardan buyana gördüklerim ve yaşadıklarımla şahsen şahidim.
Bir tarafta Lozan’ı yerin tabanına sokmaktan beslenen, jenerasyonları bilgisiz bırakma bahâsına küplerini tepeleme dolduran, hattâ son yıllarda ortaya bir de “Lozan’ın saklı maddeleri” masalını atan “üstâd” havalarına bürünmüş bir tüccar güruhu, öteki tarafta da gerçekleri okuyup öğrenmek yerine kulaktan dolma palavraları bilgi zannedip “Gücün yetiyorsa birşeyler öğretmeye çalış lakin öğrenmeyeceğiiiiz” inadından asla geri adım atmayan bir etraf mevcut olduğu surece bu iş mümkün değildir ve bu türlü sürüp gider!”
“Türkiye’nin dünya devletlerince onaylandığını gösteren belge”
Milli Savunma Üniversitesi Rektörü, tarihçi Prof. Dr. Erhan Afyoncu da muahedenin 100. yılında bir yazı kaleme aldı.
O devri detaylarıyla aktaran Afyoncu, Lozan’ın değerine dikkat çekiyor.
Afyoncu, Lozan’ın Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm dünyaca onaylandığını gösteren evrak olduğunu belirtiyor.
Afyoncu şu sözleri kullanıyor:
“Lozan Antlaşması, bağımsız Türkiye Cumhuriyeti’nin başta I. Dünya Savaşı’nın galipleri olmak üzere esas dünya devletlerince onaylandığını gösteren milletlerarası bir dokümandır.”
