Ortaya koyduğu yapıtlarla dünya genelinde hürmet görmüş ve “Tarihçilerin Kutbu” olarak nitelendirilen Prof. Dr. Halil İnalcık, vefatının üçüncü yılında anılıyor.
Bir asırlık ömrünün son günlerine kadar çalışan İnalcık, ortaya koyduğu ilmi yapıtlarla dünyanın en saygın tarihçileri ortasında yer aldı. Babası Kırım göçmenlerinden Seyit Osman Nuri Beyefendi ve annesi Ayşe Bahriye Hanım olan Halil İnalcık, 7 Eylül 1916’da İstanbul’da dünyaya geldi.
İlk ve ortaokulu Ankara ve Sivas’ta okuyan, liseyi Balıkesir Necati Beyefendi Muallim Mektebi’nde tamamlayan İnalcık, lisans eğitimini ise 1935’te Ankara Üniversitesi Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesinde (AÜDTCF) yaptı.
İnalcık, Yeniçağ Tarihi Kısmında yaptığı bir çalışma ile Prof. Dr. Fuat Köprülü’nün dikkatini çekti ve onun tavsiyesi ile ilmi yardımcı olarak görevlendirildi.
1942’de “Tanzimat ve Bulgar Meselesi” isimli doktora tezini veren İnalcık, 1943’te “Viyana’dan Büyük Ricat”e Osmanlı İmparatorluğu ve Kırım Hanlığı” başlıklı teziyle doçent oldu.
Halil İnalcık, 1945’te tıpkı üniversitede Arap Lisanı ve Edebiyatı Kısmından Şevkiye Işıl ile dünya meskenine girdi ve bu evlilikten kızı Günhan dünyaya geldi.
Türk Tarih Kurumu üyeliği
Aynı fakültede dersler veren İnalcık, 1947 yılında Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçildi. AÜDTCF tarafından 1949’da İngiltere’ye gönderilen İnalcık, burada Osmanlı tarihine ilişkin kaynakları araştırdı, kıymetli tarihçilerle tanıştı.
İngiltere’den 1951’de Türkiye’ye dönen İnalcık, tıpkı yıl Bursa Şer’iyye Sicilleri üzerinde çalışmaya başlayarak, bu sicillerin Topkapı Sarayı’nda temizlenip ciltlenerek tekrar Bursa’ya gönderilmesini sağladı.
Halil İnalcık, 1952’de “Viyana Bozgun Yıllarında Osmanlı-Kırım Hanlığı İşbirliği” teziyle profesörlük unvanı aldı.
Columbia, Princeton, Pennsylvania, Harvard üniversitelerinde ziyaretçi profesör olarak dersler veren İnalcık, ABD’de Osmanlı-Türk tarihi araştırmalarının gelişimine büyük katkı sağladı.
Tarih kısmını kurdu
1972’de öğrenci olarak girip hocalık yaptığı Ankara Üniversitesinden emekli olan İnalcık, Chicago Üniversitesinde Osmanlı Tarihi Kürsüsü’nü kurdu.
Chicago Üniversitesinden de 1986’da emekliye ayrılan İnalcık, 1993 yılında Bilkent Üniversitesinde Tarih Kısmını kurdu. Ünlü tarihçi, 23 yıl boyunca Bilkent Üniversitesi Osmanlı Tarihi Kısmında yüksek lisans ve doktora öğrencilerine seminer dersi verdi, 2003 yılında birebir üniversitede Halil İnalcık Center for Ottoman Studies isimli bir merkez kurdu.
Birçok üniversiteden fahri doktora unvanı aldı
İnalcık, yıllardan beri çeşitli arşivlerden topladığı doküman ve defterlerin kopyalarını, yarım kalmış araştırma metinlerini, binden fazla başka basımı ve öbür malzemeleri bu merkeze bağışladı.
Halil İnalcık, düzgün seviyede İngilizce, Fransızca, Almanca’nın yanı sıra orta seviyede de Arapça, Farsça ve İtalyanca biliyordu.
Uluslararası çapta şöhreti olan İnalcık, Cambridge Memleketler arası Biyografi Merkezi tarafından dünyada toplumsal bilimler alanında sayılı 2 bin bilim insanı ortasında gösterilirken Türk, Amerikan, İngiliz, Sırp ve Arnavutluk akademilerine üye seçildi. Çok sayıda ödül, nişan verilen İnalcık, birçok üniversiteden de fahri doktora unvanı aldı.
İnalcık, Prof. Suraiya Faroqhi ile birlikte E. J. Brill’in (Leiden) yayımladığı “The Ottoman Empire and Its Heritage” (Osmanlı İmparatorluğu ve Mirası) serisinin editörlüğünü üstlenirken 2005 yılına kadar bu seriden yayınlanan 38 cilt, Osmanlı tarihini Batı dünyasına tanıtan belirli başlı eserler ortasında yer aldı.
İnalcık, 2000’de İstanbul’un toplumsal ve ekonomik tarihi için büyük ehemmiyete sahip olan “Halil İnalcık Araştırma Projesi”ni hayata geçirdi.
Prof. Dr. Halil İnalcık, 2002’de İslam Konferansı Teşkilatı tarafından Teşekkür Plaketi ve Kültür Bakanlığı 2002 Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne layık görüldü.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talimatıyla özel kabir yapıldı
İnalcık, 25 Temmuz 2016’da Ankara’da tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.
Cenazesi Bakanlar Heyeti kararıyla çok sevdiği Osmanlı padişahı olan Fatih Sultan Mehmet’in de türbesinin bulunduğu Fatih Mescidi Haziresine defnedildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatı ile İnalcık’ın mezarı klâsik Osmanlı ulema kabri biçiminde yapıldı.
Tanınmış ABD’li toplumsal bilimci Immanuel Wallerstein, İnalcık’ın kitapları, sayısız makaleleri, ansiklopedi unsurlarının toplumsal bilimciler için göz kamaştırıcı bir hazine mahiyetinde olduğunu vurgulayarak yeni nesil tarihçilerin, Akdeniz, Osmanlı ve Balkan tarihi üzerindeki birçok yanlışın tashih edilmesini ona borçlu olduğunu belirtmişti.
Eserleri
Prof. Dr. Halil İnalcık’ın yapıtları temelde siyasi tarih, toplumsal ve ekonomik tarih, kurumlar tarihi, devlet yapısı ve ideolojisi, hukuk, ticaret, toplumsal katmanlar, üretim, vergi, bürokrasi, demografik yapı, kent tarihi ve sentez yapıtları kapsamında Osmanlı toplumsal ve ekonomik tarihini aydınlatmaya dönük çalışmalar olarak kapsayıcı halde gruplandırılabilir.
