Batı Afrika ülkelerinde yaşanan darbeler, son yıllarda giderek artmaya başladı…
Ekonomik kriz, siyasi istikrarsızlıklar ve terör örgütlerinin faaliyetleri Batı Afrika ülkelerini olumsuz etkileyerek darbeye davetiye çıkarıyor.
2020’den bu yana Mali, Çad, Gine ve Burkina Faso’da yaşanan askeri darbelere bir yenisi daha eklendi ve bu sefer Nijer’de asker, idareye el koydu.
Sivil idareye geçiş sağlanamaması nedeniyle de memleketler arası kamuoyu, darbeci idareleri tanımak zorunda kaldı.
Askeri darbelerin son durağı: Nijer
Nijer’de 2021 seçimlerini kazanan Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum, kendilerine “Vatanı Muhafaza Ulusal Kurulu (CNSP)” ismini veren bir küme asker tarafından 26 Temmuz’da darbe sonucu devrildi.
Darbenin ardında yaklaşık 10 yıldır Cumhurbaşkanı Muhafız Alayı kumandanı olarak misyon yapan General Omar Tchiani’nin olduğu ortaya çıktı.
Nijer ordusu, güvenlik güçlerinin farklı ögeleri ortasında kan dökülmesinin önüne geçmek, Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum ve ailesini korumak için darbe bildirisini desteklemeye karar verdiklerini duyurdu.
Diğer bir zahmet ise terör
Batı Afrika ülkelerinde siyasi istikrarsızlık, kıta dışı aktörlerin güç rekabeti, bölge rejimlerinin zayıflaması ve Libya’da Muammer Kaddafi rejiminin devrilmesi güvenlik açığını derinleştirdi.
Uyuşturucu, silah ve akaryakıt kaçakçılığı üzere yasa dışı yollardan yüksek gelirler elde eden silahlı örgütlere karşı devletler, darbe ve iç karışıklık üzere nedenlerle ordularına kâfi bütçe ve ekipman sağlayamıyor. Terör örgütü El Düstur ve DEAŞ ilişkili kümeler, Çad Gölü Havzası, Nijerya, Mali, Nijer ve Burkina Faso’nun ortak hudut sınırında yüzlerce insanın ömrünü yitirdiği akınlar düzenliyor.
Nijerya, Nijer, Mali ve Burkina Faso başta, bölgedeki 15 ülkede terör taarruzlarının artması nedeniyle ocak ile haziran ayları ortasında yaklaşık 4 bin 600 kişi hayatını kaybetti.
Batı Afrika’da yılın birinci 6 ayında 1800 terör saldırısı düzenlendi, yaklaşık 7 milyon kişi konutunu terk etmek zorunda kaldı.
ECOWAS üyesi ülkelerin, bölgede isyancılara karşı ve darbe durumunda müdahale edecek bölgesel güç oluşturma konusunda 2022’de muahedesine karşın darbelere karşı tesirli tedbirler alınamadığı değerlendirmesi yapılıyor.
Gana Devlet Lideri Nana Akufo-Addo geçen sene yaptığı açıklamada, Batı Afrika’nın birtakım bölgelerindeki terör meselesinin, tüm bölgeyi tesiri altına alabileceği konusunda uyarmıştı.
Dış tesirler, Batı Afrika üzerinde güç gösterisi yapıyor
Geçmişte sömürge güçlerinin rekabet merkezi Afrika kıtası, bugün özelikle Rusya, Fransa ve ABD üzere global aktörlerin güç uğraşına sahne olmaya devam ediyor.
Eski sömürgelerinde hakimiyetini sürdürmeye çalışan Fransa, öbür ülkelerin Afrika’da artan varlığından rahatsız olan ABD ve askeri alakalarla kıtada hakimiyetini derinleştirmeye çalışan Rusya bu rekabette öne çıkan ülkeler ortasında yer alıyor.
Rusya, ham husus kaynakları ve güç üretimi ile altyapı projelerine hakim olmaya çalışıyor. Bu adımlarıyla Rusya, Afrika’nın toplam silah ithalatının yüzde 35’ini karşılıyor.
Kıtanın eski sömürge güçlerinden ve hala farklı alanlarda Afrika’da nüfuz sahibi olan Fransa ise Rusya’nın Afrika’daki adımlarından rahatsızlığını aşikâr eden ülkelerin başında geliyor.
Öyle ki France24 televizyonu, Afrika-Rusya Doruğu öncesi Rusya’nın Afrika’da desteklediği bireyleri bahis aldığı yayınında Rusların Pan-Afrikanizm üzerinden Fransa tersliğini körüklediğini öne sürdü.
Wagner yayılmaya devam ediyor
Fransa eski sömürgelerinde nüfuzunu devam ettirmeye çalışırken Rusya ise Wagner, Patriot, Sewa Security Service ve RSB üzere Rus güvenlik şirketleri tesirini artırmaya çalışıyor.
Yerel güçlere askeri eğitim veren, başkanlara yakın müdafaa sağlayan ve güç noktalarını koruyan Rus paralı askerler, bu hizmetlerinin karşılığında ülkelerdeki doğal kaynakları kullanmak, silah, teknoloji ve askeri hizmet tedarik etmek için birtakım imtiyaz ve ruhsatlara sahip oluyor.
Wagner’in halihazırda Orta Afrika Cumhuriyeti, Mali, Sudan, Mozambik ve Madagaskar’da eğitim ve muhafaza faaliyetleri bulunuyor.
Mali’de siyasi istikrarsızlık ve El Esas irtibatlı kümelerin faaliyetlerine karşı 2013’te Serval Operasyonu’nu başlatan Fransa, 2014’te ise askerlerini Moritanya, Çad, Nijer, Burkina Faso’ya konuşlandırarak Barkhane Operasyonu’nu başlatmıştı. Lakin bu ülkelerdeki güvenlik meselelerini çözemeyerek tek tek çekilen Fransız askerleri geçen sene Nijer’e konuşlanmıştı.
Binlerce askeriyle Afrika’daki faaliyetlerine karşın etnik çatışmalar, isyanlar ve terör faaliyetlerini engelleyemeyen Fransa’ya ek olarak Rusya’nın varlığı da bölgesel krizi derinleştiriyor.
ABD, Rusya ve Çin’e karşı Afrika’da
ABD, Rusya ve Çin’in Afrika kıtasıyla askeri, ekonomik ve diplomatik bağlantılarının ilerlediği bir periyotta, geçen sene yaklaşık 50 Afrikalı başkanı Washington’da ağırladı. ABD ile Afrika ülkeleri ortasında en son 2014’te tepe düzenlenmişti.
Zirvede sıhhat, iklim değişikliği, iktisat, Ukrayna-Rusya Savaşı ve uzay projeleri üzere pek çok bahis başlığı ele alındı.
1980’li yıllardan itibaren “Afrikalı problemlere Afrikalı çözümler” stratejisiyle siyaset üreten ABD, son yıllarda kıtada askeri varlığını artıran bir dış siyaset geliştirdi.
En fazla askeri üsse sahip ülkeler
Kıtadaki en fazla askeri üsse sahip ülkelerden biri olan ABD’nin Kenya, Nijer, Burkina Faso, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti (OAC), Cibuti, Çad, Somali ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC) üzere ülkelerde kalıcı ve süreksiz askeri üsleri bulunuyor.
Afrika’daki askeri varlığını 2007’de kurulan ABD Afrika Komutanlığı (AFRICOM) bünyesinde birleştiren ABD’nin, Afrika’daki 54 ülkenin 50’sinde askeri işçisi bulunuyor.
Afrika ülkeleriyle Soğuk Savaş devrinden beri bağlarını geliştiren Çin ise Afrika ülkeleriyle ekonomik ilgilerini derinleştiriyor.
Enerji güvenliği için bölge ülkeleriyle işbirliği yapan ve ürettiği eserler için Afrika’da pazar oluşturmayı amaçlayan Çin, Afrika ülkelerindeki güvenlikle ilgili sorunlardan uzak duran bir siyaset yürütüyor.
Afrika’da ABD’den sonra en fazla askeri üsse sahip ülke ise Fransa.
Fransa’nın Cibuti, Çad, Gabon, Fildişi Kıyısı, Nijer ve Senegal’de askeri üssü bulunuyor.
İngiltere’nin Kenya’da ve Almanya’nın da Nijer’de askeri üssü mevcut.
İtalya, Japonya, Çin, Suudi Arabistan’ın Cibuti’de, Birleşik Arap Emirlikleri’nin Somaliland’da askeri üsleri bulunuyor. Hindistan’ın ise Seyşeller’deki askeri üssü dikkati çekiyor.
Rusya’nın kıtada askeri üssü bulunmazken, 6 ülkede üs kurmayı planladığı ileri sürülüyor.
Mali’de cunta başkanı 2 sefer darbe yaptı
Mali’de bir küme asker 18 Ağustos 2020’de ayaklanarak eski Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keita’yı devirip idaresi ele geçirdi. Keita’nın istifasından sonra 25 Eylül’de geçiş sürecinin Cumhurbaşkanı Bah N’Daw ve yardımcısı, cunta başkanı Assimi Goita yemin ederek vazifeye başladı.
24 Mayıs 2021’de ordu, kabine değişikliğini münasebet göstererek tekrar idareye el koydu ve Geçiş Kurulu Lideri Bah N’daw ve Başbakan Moctar Ouane’yi gözaltına aldı. Darbenin gerisindeki Assimi Goita, 7 Haziran 2021’de yemin ederek resmen cumhurbaşkanlığı misyonuna başladı.
Tepkilere karşın hükümet, anayasal idareye geçiş için cumhurbaşkanlığı seçimlerinin Şubat 2024’te yapılacağını duyurdu.
Çad’da yaşanan gelişmeler
Cephe çizgisinde çıkan çatışmada yaralanan Cumhurbaşkanı İdris Debi İtno’nun hayatını kaybetmesi sonrası oğlu Muhammed İdris Debi İtno, 20 Nisan 2021’de ülke idaresine el koydu.
Askeri Geçiş Kurulu (AGK) Lideri General Muhammed İdris Debi İtno 2022’de, seçimlere kadar sürecek 2 yıllık yeni geçiş devri için cumhurbaşkanlığına getirildi.
İtno’nun süreksiz cumhurbaşkanı seçilmesi muhalefetin reaksiyonuna neden oldu.
Terör olayları artışa geçti, idareye el konuldu
Mali’nin komşusu Gine’de devrik başkan Alpha Conde’nin anayasayı değiştirerek 3’üncü periyot de cumhurbaşkanı adayı olması ülkede darbeye giden sürecin başlangıcı oldu.
82 yaşındaki Conde 2020’de 3’üncü sefer seçilerek başa gelmeyi başarsa da iktidarı hayal ettiği üzere olmadı ve 2018’de oluşturduğu seçkin timin başına şahsen getirdiği Yarbay Mamady Doumbouya tarafından 2021’de devrildi.
Terör olaylarının artışa geçmesinin akabinde Ocak 2022’de Yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba’nın idareye el koyduğu ülke, tüm yaptırımlara karşın cuntayı sürdürdü.
Burkina Faso’da darbeciler darbeyle indirildi
Terör olaylarının artışa geçmesinin akabinde Ocak 2022’de Yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba’nın idareye el koyduğu ülke, tüm yaptırımlara karşın cuntayı sürdürdü.
Sık sık ülkedeki güvenlik meselesini çözememekle suçlanan Damiba, 30 Eylül 2022’de Yüzbaşı İbrahim Traore ve destekçileri tarafından düşürüldü.
Komşu ülke Mali’deki El Kural ve DEAŞ temaslı terörist kümelerin, 2015’ten bu yana ülkenin kuzeyinde ve doğusunda yaptığı taarruzlar, ülkeyi darbeye götüren sürecin omurgasını oluşturdu.
Gine Bissau’da darbe girişimi
Gine Bissau’nun başşehri Bissau’da 1 Şubat 2022’de Cumhurbaşkanı Umaro Sissoco Embalo’nun kabine toplantısı esnasında darbe teşebbüsü yaşandı.
Cumhurbaşkanı Umaro Sissoco Embalo, olayın arkasında uyuşturucu çetelerinin yer aldığını belirterek “Amaçları darbe yaparak beni, Başbakanı ve tüm kabineyi öldürmekti.” ifadesini kullandı.
