Irak’ın 1990’da Kuveyt’e açtığı savaş, iki komşu ülke ilgilerinde tansiyonun tepe noktası oldu.
Söz konusu savaş, Irak ordusunu Kuveyt’ten çıkarmak üzere milletlerarası bir koalisyonun kurulmasının akabinde Şubat 1991’de sona erdi.
Kuveyt, savaşın akabinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun (BMGK) 1993 yılındaki 833 sayılı kararı doğrultusunda Irak’ın Basra Körfezi’nden memleketler arası sulara açılan tek cephesi pozisyonunda bulunan Hur Abdullah Limanı’nı denetimine aldı.
Diplomatik alakalar uzun yıllardır inişli çıkışlı
İki ülke ortasındaki diplomatik ilgiler uzun yıllardır inişli çıkışlı bir seyir izliyor.
Kuveyt Dışişleri Bakanı Pir Salem es-Sabah’ın 30 Temmuz’daki Bağdat ziyaretinde de bu mevzu gündeme geldi.
Sabah, Iraklı mevkidaşı Fuad Hüseyin ile düzenlediği ortak basın toplantısında, kendisine “Um Kasr kentindeki Iraklıların inşa ettiği meskenleri yıkma” sözü veren hükümet yetkililerine teşekkür etti.
Kuveytli Bakan, Bağdat’taki temasları çerçevesinde hükümetin Basra Valisi Esad el-İdani’nin yanı sıra Irak petrol ve ulaştırma bakanlıkları yetkilileriyle de mevzuyla ilgili görüşmeler yaptı.
Iraklılara ilişkin meskenler, hudut çizgisi işaretlerinin konulacağı noktada…
Um Kasr kentinde Iraklılara ilişkin binlerce mesken var.
Kuveyt’e nazaran kelam konusu konutlar, iki ülke ortasındaki hudut çizgisi işaretlerinin konulacağı noktada yer alıyor.
Bu nedenle Kuveyt makamları, bu konutların yıkılmasına karşı Um Kasr kentinde yeni konutlar inşa etme teklifinde bulundu.
Kuveyt, bu konutların inşaatını 2020’de tamamladı.
Kuveytli Bakan’ın ziyaretinin akabinde Bağdat idaresi, ailelerin Irak-Kuveyt hududuna paralel olan Umm Kasr’dan daha uzakta kendilerine tahsis edilen yeni konut kompleksine yerleştirilmesi talimatı verdi.
Bu durum Irak’ta hükümetin Kuveyt’e taviz verdiği yorumlarına yol açtı.
Parlamento üyeleri ortasında tartışma
Kuveyt resmi ajansı KUNA’nın haberine nazaran, Aralık 2022’de Irak’ta yer alan Um Kasr kentinde de bir konut projesinin tamamlandığına dikkati çeken Dışişleri Bakanı Sabah, şunları söyledi:
“Bu proje, Um Kasr bölgesinde Kuveyt-Irak hudut çizgisindeki meskenleri yıkmak üzere hayata geçirildi. Proje kapsamında BM grubunun, hudut sınırı işaretleri bakımına ve sondaki tüm mahzurları kaldırmaya yönelik tavsiyeleri de yerine getirildi.”
Kuveytli Bakan’ın kelam konusu açıklamaları, Irak’ta ve bilhassa parlamento üyeleri ortasında tartışmalara neden oldu.
Bunun üzerine resmi duruşundan taviz vermeyen Irak hükümeti ne İran ne de Kuveyt için topraklarından vazgeçmeyeceğini belirtti.
Irak Hükümet Sözcüsü Basim el-Avvadi, görüşmeler sonrasında 2 Ağustos’taki yazılı açıklamasında, “Irak ile Kuveyt ortasındaki hudutların çizilmesi siyasi materyal haline geldi.” tabirlerini kullandı.
Avvadi, Irak iç siyasetinde bu mevzuyla ilgili tartışmalar ve savların temelsiz olduğunu lisana getirdi.
‘Irak, yükümlülüklerini yerine getirdi’
Tartışmalar üzerine Irak Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı açıklamada, Basra vilayetindeki Um Kasr bölgesi başta olmak üzere Irak’ın kara yahut deniz egemenliğine halel getirildiğine dair savlar yalanlandı.
Açıklamada, Irak hükümetinin milletlerarası yükümlülüklerini ve 833 sayılı BMGK kararının gereğini yerine getirdiği belirtildi.
Basra Valisi Esad el-İdani de Irak-Kuveyt hududunun, BMGK’nin 1993 yılındaki 833 sayılı kararı doğrultusunda 10 Kasım 1994’te belirlendiğinin altını çizdi.
İdani, Kuveyt ile Irak ortasındaki hudut sınırında 2003’ten sonra hiçbir değişikliğin olmadığını kaydetti.
Petrol alanları çekişmesi
İki ülke ortasındaki çekişme petrol alanları açısından varlıklı alanlarda ortalarındaki sonların çizilmesi biçiminde özetlenebilir.
Basra Körfezi’nin kuzeyindeki Durra/Araş Gaz Alanı da bu ihtilaf hususlarından biri.
Kuveyt, İran ve Suudi Arabistan ortasındaki tarafsız bölgede yer alan deniz doğalgaz sahasına “Durra” ismini verirken, İran burayı “Araş” olarak isimlendiriyor.
Tahran idaresi, Durra/Araş Gaz Alanı’nın yüzde 40’ının İran kara sularında, yüzde 60’ının ise Kuveyt ve Suudi Arabistan ortasındaki bölünmüş tarafsız bölgede olduğunu sav ediyor.
‘İran’ın gaz alanı üzerinde hakkı yok’
Suudi Arabistan-Kuveyt cephesi ise gaz alanının tamamının tarafsız bölgede bulunduğunu ve İran’ın gaz alanı üzerinde hakkı olmadığını savunuyor.
Temmuz ayında Kuveyt Dışişleri Bakanlığı, Durra’nın bulunduğu deniz alanının Kuveyt’in deniz alanında yer aldığını ve buradaki doğal kaynakların büsbütün Suudi Arabistan ile ülkesi ortasında paylaşıldığını teyit etti.
Kuveyt Dışişleri Bakanlığı, İran’ı deniz sonlarının çizilmesine ait müzakereleri başlatmaya çağırdı.
Irak da İran ile Kuveyt ortasındaki ihtilaflı gaz alanında kelam sahibi olduğunu savunuyor.
‘İlk evvel İran’la sonlarını çiz’
Bağdat’ın müzakerelere davet edilmemesinin akabinde Irak parlamentosundaki Petrol ve Gaz Komitesi’nden 16 Temmuz’da yapılan açıklamada “tarihi dokümanlara nazaran Durra’da Kuveyt’in de Suudi Arabistan’ın da arama yapma hakkına sahip olmadığı” ve “açık deniz hukukuna nazaran Irak’ın Durra’da kelam sahibi olduğu” tabir edildi.
Sınır çizim konusunda uzman Irak ordusundan emekli subay Cemal el-Halbusi, lokal medyaya verdiği demeçte, Durra alanı sıkıntısının, “Kuveyt’in 2014’te Irak’ın egemenlik ve deniz haklarını ihlal eden, Irak’ın toprakları ve kara suları üzerindeki egemenlik haklarını hiçe sayan bir haritayı kabul eden Buyrukluk kararnamesini kabulüyle başladığını” söyledi.
Halbusi, Kuveyt’in İran’la hudutlarını çizmeden Irak ile sonlarını belirleyemeyeceği görüşünde…
Anlaşmazlıklar sürecek üzere…
Iraklı emekli üst seviye subay, Irak’la Kuveyt ortasında 1963’te imzalanan ve hudut koordinatlarını belirleyen mutabakata dayanan 833 sayılı BMGK kararının tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini lisana getirdi.
Söz konusu kararın Irak’ın 1993’te hudut belirleme müzakerelerinden çekilmesinin akabinde alındığını hatırlatan Halbusi, “Kuveyt hakkı olmayan topraklar ve sular üzerinde kelam sahibi oldu.” sözlerini kullandı.
Basra Körfezi’nin Kuveyt hududundaki Basra vilayetinin Um Kasr bölgesindeki dar bir alan dışında Irak’ın memleketler arası sulara erişimi bulunmuyor.
Deniz sonlarının çizimi ve kara sularındaki petrol alanları konusundaki uyuşmazlıkların artarak devam etmesi bekleniyor.
