Irak’tan Türkiye’ye uzanan kara ve demiryolu ulaştırma koridoru olarak tasarlanan ‘Kalkınma Yolu Projesi’, yeni bir ‘İpek Yolu’ olma potansiyelini barındırıyor.
Proje ayrıyeten Türkiye’nin bölgede aktifliğinin artması için büyük bir fırsat olarak nitelendiriliyor.
Dr. Necmettin Acar, Irak’ın Kalkınma Rotası olarak isimlendirdiği Türkiye-Basra Körfezi Ekonomik Koridoru projesinin bölge jeopolitiğine mümkün tesirlerini AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.
Irak, Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan ulaşım projesiyle neyi hedefliyor?
Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani mayıs ayı sonlarında Asya’yı Avrupa’ya bağlayacağını tez ettiği devasa bir ulaşım ve altyapı projesini açıkladı. Basra Körfezi’ndeki Büyük Faw Limanı’ndan başlayıp Irak’ın kuzeyine yanlışsız devam ederek Türkiye’ye ulaşan projenin 1200 kilometre uzunluğunda demiryolu ve karayolu altyapısını içermesi planlanıyor. Bu projenin Basra, Bağdat ve Musul kentlerini de içeren bir güzergahı takip ederek Türkiye’deki demiryolu ağına bağlanması hedefleniyor. Irak hükümetinin “Kalkınma Rotası” olarak isimlendirdiği ve 17 milyar dolarlık bir yatırım bütçesi olan bu argümanlı Ekonomik Koridor projesiyle, saatteki suratı 300 kilometre olacak trenlerle Türkiye’den Körfez’e ulaşım saatler içerisinde sağlanacak.
Irak’ı bu projeyle Türkiye üzerinden dünyaya açılmaya sevk eden temel faktör ülkenin Körfez’e çıkışını kısıtlayan yapay hudut düzenlemesi. Güçlü petrol ve doğalgaz rezervlerine sahip olan Irak, Körfez’de derin su limanı inşa edebilecek hudutlara sahip değil. Bu durum da rezervlerin taşınmasında ve pazarlanmasında önemli zahmetlere yol açıyor.
Irak devleti petrolünü çoğunlukla Kuveyt, Suudi Arabistan ve Türkiye üzere komşularının limanları üzerinden pazarlamaya çalışıyor. Bilhassa 1990’lı yıllardan itibaren Arap komşularıyla bağlantılarının bozulmuş olması ülkenin memleketler arası piyasalara açılmasını kısıtlıyor. Son devirde Çin’in Nesil ve Yol Projesi’nden hisse alma motivasyonu da Bağdat idaresini bu türlü argümanlı bir projeye sevk etmişe benziyor.
Proje bölge jeopolitiğini nasıl etkileyecek?
Proje, Süveyş Kanalı, Babu’l Mendeb Boğazı ve Hürmüz Boğazı üzere kritik su yollarına alternatif bir ulaşım çizgisi olarak planlandı. Bu ulaşım sınırı, genelde Orta Doğu özelde ise Körfez jeopolitiğinde değerli sonuçlar doğuracak. Projenin gerçekleşmesi halinde sayılan kritik suyollarının hem global hem de bölgesel ticaretteki değeri azalacak ve Asya ile Avrupa ortasındaki ulaşım kıymetli ölçüde kısalacak. Proje, sayılan tüm bu konulara ilaveten Irak’ı bölgenin iktisat ve güvenlik yapısında hayli ön plana çıkaracak.
Son periyotta başta Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) üzere Körfez ülkeleri olmak üzere bölge genelindeki aktörler ortasında iktisat ve ticaret alanında önemli bir rekabet yaşanıyor. Irak bugüne kadar bu rekabette hayli geri planda kalan bir ülke oldu. Bu durumun en kıymetli sebebi ülkenin uzun yıllardır yaşadığı siyasi istikrarsızlık olsa da Irak’ın global ticaretin aktığı ana rotalardan uzak pozisyonda olması ülkenin bölgedeki ekonomik fırsatlardan yararlanmasına mani teşkil etti.
Mayıs ayı sonlarında açıklanan bu argümanlı ekonomik koridor projesinin gerçekleşmesi durumunda Basra Körfezi’nden Avrupa’ya ulaşan en kısa rota Irak üzerinden geçecek. Bu durum Irak’ı bölge jeopolitiğinde hayli kritik bir aktör haline getirecek. Sudani’nin ilan ettiği bu yeni rota Çin’in 2013 yılında ilan ettiği Nesil ve Yol Projesi açısından da epeyce değer taşıyor. Çin’in ticaret ve yatırımda Hürmüz, Süveyş ve Babu’l Mendeb üzere inançsız suyollarına olan bağımlılığına alternatif olacak bu proje sayesinde Irak’ın Asya-Pasifik bölgesiyle de yakın bir işbirliği geliştirmesi mümkün görünüyor. Çin’in Körfez bölgesine yaptığı yatırımlardan en küçük hissesi alan Irak, Kalkınma Yolu Projesi sayesinde Asya-Pasifik kaynaklı yatırımlar için yeni bir cazibe merkezi haline gelebilecek.
Projenin Türkiye’ye mümkün getirileri nelerdir?
Son periyotta yaşanan birtakım gelişmeler Türkiye’nin global siyasetteki profilinin yükselmesine yol açtı. Bilhassa Ukrayna-Rusya savaşı sürecinde Rusya’nın Avrupa’nın gözünde emniyetli bir güç tedarikçisi olma sıfatını kaybetmesi güç gereksinimini itimada almaya çalışan Avrupalı aktörlerin istikametini Türkiye’ye çevirmesine yol açtı. Orta Doğu ve Kafkaslar üzere büyük güç rezervleri ve Avrupa üzere büyük tüketim merkezi ortasındaki kritik bir jeopolitik hatta bulunan Türkiye yakın gelecekte global güç güvenliğinin kilit aktörü olabilir.
Bağdat idaresinin açıkladığı devasa ulaşım sınırını da içeren Ekonomik Koridor, Türkiye’nin güçte merkez ülke olma siyasetini destekleyen çok değerli bir teşebbüs. Bu proje, Irak petrolünün ve Katar, İran ve Irak doğalgazının inançlı ve düşük maliyetli halde tüketim merkezlerine taşınmasını sağlayacak büyük avantajlar barındırıyor. Basra Körfezi bölgesinin global petrol rezervlerinin üçte ikisini doğalgaz rezervlerinin ise üçte birinden fazlasını barındırıyor olması bu projeyi son derce stratejik kılıyor. Halihazırda Kafkasya ve Rusya güç kaynaklarının global piyasalara taşınmasında kritik bir aktör olan Türkiye, bu ulaşım sınırı sayesinde Körfez bölgesinin güç kaynaklarının da memleketler arası piyasalara açıldığı kritik bir ülke haline gelecek.
Aynı vakitte Türkiye ile Körfez ülkeleri ortasındaki ticaret ve güvenlik alanındaki işbirliğine eşsiz katkı sağlayabilecek boyutta olan proje, Türkiye’de üretilen mal ve eserlerin Körfez üzerinden global piyasalara arzı açısından epeyce değerli imkanlar sunacaktır. Projeyle Türkiye, Nesil ve Yol Projesi’nin değerli bir bileşeni haline gelecektir. Irak’ın Kalkınma Yolu iktisat ve ticaret alanında sağlayacağı eşsiz katkılara ilaveten Merkezi Irak hükümetini güçlendirerek ülke içerisindeki ayrılıkçı eğilimlerin zayıflamasına da katkı sağlayacaktır. Böylelikle Türkiye’nin uzun yıllardır tehdit algıladığı Irak’ın kuzeyindeki terör olgusu zayıflayarak ortadan kalkacaktır.
[Dr. Necmettin Acar Mardin Artuklu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası Bağlar kısmı lideridir.]
