Asıl ismi Mahmut Cahit Erencan olan usta şair Cahit Külebi, Erzurumlu nüfus memuru Necati Beyefendi ile Feride Hanım’ın üçüncü çocuğu olarak 10 Ocak 1917’de Tokat’ın Zile ilçesinde dünyaya geldi.
Erzurum ve civarının Ruslar tarafından işgal edilmesi sebebiyle Külebi’nin ailesi, doğumundan kısa bir müddet evvel düşünceli bir seyahatin akabinde Tokat’ın Zile ilçesinin Çeltek köyüne yerleşti.
Soyadı maddesiyle birlikte ailesi “Erencan” soyadını alsa da usta şair, şiirlerini yazmaya başladıktan sonra sülalesinin “Gulebi” olan ismini “Külebi” olarak kullanmaya başladı ve bu soyadını 1946’da tescil ettirdi.
Külebi, Zile’de Mahalle Mektebi’nde başladığı ilköğrenimini, Numune-i Terakki ve Dutlupınar İlkokulu’nun akabinde Tokat Gazi Ahmet Danişment İlkokulu’nda 1929’da tamamladı. Orta tahsile yatılı devam eden Külebi, Sivas Erkek Lisesi’nden 1936’da mezun oldu.
Başarılı edebiyatçı, lise yıllarında içine kapanarak, kendini kitap okumaya vererek, Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar üzere değerli edebiyatçıların yapıtlarını takip etti ve şair- müellif Ahmet Kutsi Tecer’in, halk kültürü, musikisi ve şairleriyle ilgili çalışmalarından etkilendi.
Şiir, hatıra ve deneme yazıları kaleme alan Külebi’nin birinci şiiri, okuduğu lisede hazırlanan “Toplantı” mecmuasında yayınlandı.
Külebi mahlası
İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı’nı 1936’da birincilikle kazanan Külebi; Fuat Köprülü, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Ali Nihat Tarlan’ın da ortalarında bulunduğu kıymetli öğretmenlerden eğitim alarak 1940’ta mezun oldu.
Öğretmen okulunda tahsil görürken müdür Fuat Köprülü’nün kendisine şiir yazdığı için kızacağını düşündüğünde Külebi mahlasını birinci defa bu yıllarda kullanmaya başlamıştı.
Ordinaryüs Prof. Türk lisan bilimci ve bilim insanı Reşit Rahmeti Arat’ın teşvik ve yardımıyla 1938’de Almanca öğrenmek için Berlin’e gönderilen Külebi, döndükten sonra birebir okulun tarih kısmında tahsil gören Süheyla Tarkan ile nişanlandı ve 1942’de evlendi. İkilinin, Mehmet Ali ve Ahmet isimli iki erkek çocuğu oldu.
Öğrenci olarak geldiği İstanbul’da, birinci şiirlerini şimdi 20’li yaşlarının başındayken “Mahmut Cahit” ve “Nazmi Cahit” lakaplarıyla Gençlik mecmuasında yayınlayan Külebi’nin yapıtları “Varlık”, “Sokak”, “İnsan”, “Türk Dili”, “Yaratış” ve “Kültür Dünyası” mecmualarında de okurlarla buluştu.
11 yıl TDK’da vazife yaptı
Cahit Külebi, mezuniyetinden 1 ay sonra yedek subay olarak askere giderek, teğmenlik rütbesi aldı. Trakya’da 46. Süvari Alayı’nda 2,5 yıl yedek subay olan Külebi, 17 Aralık 1942’de terhis oldu. 1945’te 45 günlük bir mühlet için tekrar askere çağrılan Külebi, bu misyonunu de Ödemiş’te yerine getirdi.
“Adamın Biri” ismini verdiği birinci şiir kitabı 1946’da yayınlanan usta edebiyatçının, 1949’da “Rüzgar”, 1954’te de “Yeşeren Otlar” isimli kitabı çıktı. “Yeşeren Otlar” yapıtıyla 1955’te Türk Lisan Kurumu (TDK) Edebiyat Ödülü’nü alan şair, “Yangın” isimli yapıtıyla ise 1985’te Yeditepe Şiir Armağanı’nı kazandı.
“Şiirde kendimi anlatmak istiyorum”
Halkın içinden, Anadolu’dan, Anadolu’nun bir göçmen köyünden çıkıp şairlik mesleğinin en değerli isimleri ortasında yer alan Cahit Külebi, “Roman, oyun, öykü… Bunlar bana daima yapay gelmiştir. Roman yazarsam palavra söylerim üzere gelmiştir bana. Oyun daha gerçekçi üzere ancak ona da cüretim olmamış. Oysa ben şiiri kendimi anlatmak sayıyorum” demişti.
Usta kalem, Antalya Lisesi’ne stajyer edebiyat öğretmeni olarak 1943’de atandı. Ankara Devlet Konservatuvarı’nda ve Ankara Gazi Lisesi’nde de edebiyat öğretmeni olarak vazife yapan Külebi, 1951’de Ankara Gazi Lisesi’nde Müdür Başyardımcısı, 1956’da ise Ulusal Eğitim müfettişi oldu.
Devlet vazifelerinde bulundu
Şair Külebi, İsviçre Bölgesi Öğrenci Müfettişi ve Kültür Ataşesi olarak 31 Ağustos 1960-23 Nisan 1964 ortası İsviçre’de kaldı.
Ülkeye döndükten sonra 1964-1969 yılları ortasında Ulusal Eğitim Bakanlığı Başmüfettişliği, Kültür Müsteşar Yardımcılığı ve Teftiş Heyeti Başkanlığı vazifelerinde bulunan Külebi, 1973’te kendi isteğiyle emekli oldu.
TDK’de 1972’de yapılan Kurultay’da İdare Konseyine seçilen şair, emekli olmasının akabinde, Yayın Kolu Başkanlığı ve TDK Genel Yazmanlık vazifelerini 1983’e kadar sürdürdü.
12 Eylül Darbesi ile TDK’nın yapı değiştirmesi sonrası 1983’te kurumdan ayrılan Külebi, Toplumsal Demokrasi Partisi ile Toplumsal Demokrat Halkçı Parti’nin kurucuları ortasında yer aldı.
En sevilen şiiri
Kendisini en çok Karacaoğlan’a yakın hisseden ve “Karacaoğlan’ın bacanağı” olduğunu söyleyen Cahit Külebi, yapıtlarında de aşık edebiyatından beslenerek, hür şiirler kaleme aldı. Şiirlerinde yalın ve içten anlatımı ön plana çıkaran Külebi’nin “Atatürk Kurtuluş Savaşı”nda isimli yapıtı, Nevit Kodallı tarafından “Atatürk Oratoryosu” ismiyle bestelendi.
“Aydın bir şair içtenliği”
Şair Behçet Necatigil, Külebi’yi anlattığı bir açıklamasında şu sözlere yer vermişti:
“Aydın bir saz şairi içtenliği”
“Aydın bir saz şairi içtenliği, bir Karacaoğlan rahatlığı ve pak bir lisanla vakit zaman karamsar, inançsız, kendi türküsünü söyledi. Yarım kafiyeler, iç sesler, his ve fikirlerine eklediği şık benzetmeler ve söyleyişindeki titizlikle en sevilen şairler ortasına girdi. Yurt köşelerinin görünüm ve insan gerçeklerini, modem bir biçim ve yeni bir romantizmle yaşatış, anılarla güçlü içten bir duyarlık, esas özellikleridir.”
Şiirlerinde ana tema
Bir yandan yapıtlarında yurt, insan ve tabiat sevgisini işlerken, öte tarafta çocukluk ve gençlik yıllarını geçirdiği Niksar, Tokat ve Sivas yörelerinden anılarında kalan izlenimleri de aktaran Külebi, yaptığı açıklamalarda şiir lisanını ve yazı serüvenini şu sözlerle aktarmıştı..
“Hep hayattan yola çıktım”
Külebi şöyle anlatıyor;
“Ben daima ömürden yola çıktım. Bunun içindir ki haydi övünelim, Anadolu’nun türküsünü birinci sefer diğerlerinden başka bir biçimde söyledim. Gerçekleri anlattım. Gücüm yettiğince de içine şiir katabildiğim için, bu tavrımı beğenmeyen arka düşüncelilere, küçümseyicilere rastlamadım. Bugün 20 yaşında yazdığım şiirler bile yeniliğini tüketmiyorlarsa, elbette öbür niteliklerinin yanı sıra bu daima gerçeğin kalıcılığından güç alıyorlar.”
“Şiirim halkçıdır”
“Benim şiirim halkçıdır. Toplumculuk da halkçılığın içinde yer alır. Halkçılık, toplumculuktan daha geniş ve kapsamlıdır. Elbette benim şiirimde, rastgele bir belirtisi yoktur. Rastgele bir belirtiye dayanarak da şiir yazmıyorum. Toplumcu ülkelerde de artık öğreti açısından şiir yazma modası gitgide azalmaktadır. Ancak toplumculuktan çok halkçılığı benimsemiş bir insan olduğum için toplumculuğuma gölge düşürmenin yanılgı olduğunu belirtmek isterim. Ben halkçı bir şairim.”
Eserleri 20 lisana çeviri edildi”
Eserlerinde sade bir lisan kullanarak ahenk ve ritme ehemmiyet veren Külebi’nin kitapları İngilizce, Almanca dahil 20 kadar lisana çeviri edildi.
Cahit Külebi öldü
Şair Külebi’nin ömrünün son yılları, Ankara Çankaya’daki bir apartmanın yer katındaki dairesinde yakınlarının vefatlarına duyduğu acılarla, hüzünlerle, yalnızlık içinde geçti.
Kalp ve böbrek yetmezliğiyle kronik akciğer rahatsızlığı bulunan Külebi, 28 Mart 1997’de ağır bakıma alındı ve 20 Haziran 1997’de 80 yaşındayken Ankara’da yaşama veda etti.
Ankara’da toprağa verilen şairin naaşı, 2010 yılında ailesinin isteği üzerine Tokat Niksar’a taşınarak Karşıbağ Mahallesi’ndeki Şair Erzurumlu Emrah Türbesi’nin yanında defnedildi.
Eserleri
Vefatından kısa bir mühlet evvel Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Senatosu tarafından “Fahri Doktor” unvanı verilen usta şairin yapıtlarından kimileri şöyle:
“Atatürk Kurtuluş Savaşında (1952) “, “Yeşeren Otlar (1954)”, “Süt (1965)”, “Şiirler (1969), “Türk Mavisi (1973)”, “Sıkıntı ve Umut (1977)”, “Yangın (1980)”, “Bütün Şiirleri (1982)”, “Güz Türküleri (1991)”, “Bütün Şiirleri (1997)”, “Güzel Yurdum (1996)”, “Zerdali Ağacı (1990)”, “Rüzgar (1949)”, “Anı- İçi Sevda Dolu Seyahat (1986)”, “Düz yazı- Şiir Her Vakit (1985)”
