Bu görüntüyü izlemek için lütfen JavaScript’i aktifleştirin
Türk Silahlı Kuvvetleri, 20 Temmuz 1974’te Kıbrıslı Türklerin Rumlar tarafından uğradığı zulmü ortadan kaldırmak ve Ada’ya barış getirmek için harekete geçti.
Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, İngiltere ve Yunanistan ile Kıbrıs’taki Türk ve Rum toplumları ortasında 1959’da imzalanan Zürih ve Londra muahedeleriyle kuruldu.
Anlaşmada imzası bulunan 3 ülke Kıbrıs Cumhuriyeti’nin garantörü oldu.
Kıbrıs Türkleri ve Rumları ortasında paydaşlık temelinde, milletlerarası antlaşmalar uyarınca 1960’da kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nda iki halka eşit siyasi hak ve statü verildi.
Rumlar, Yunanistan’ın da dayanağıyla Türklere baskı uyguladı
Kıbrıs Rum tarafı, Cumhuriyet’in kurulmasının ardından Kıbrıs Türklerini devlet kurumlarından izole etme, Ada’daki varlıklarını sona erdirme ve Yunanistan ile birleşme (Enosis) yolunu açmaya yönelik teşebbüslerini sürdürdü.
Kıbrıs Cumhuriyeti, Kıbrıslı Rumların tek taraflı güç kullanımıyla Anayasa’yı feshetmelerinden sonra 1963’te fiilen son buldu.
Enosis maksatlarını ulaşabilmek için silahlanan Rumlar, Yunanistan’ın da dayanağıyla 1963-1974 devrinde Kıbrıslı Türklere yönelik baskı, zulmü ve ambargoyu durmaksızın devam ettirdi.
Rumlarda fikir ayrılığı oluştu
Rumlar içerisinde, Kıbrıs Türklerinin iştirak devletinin idaresinden uzaklaştırılmalarının akabinde fikir ayrılıkları başladı.
EOKA mensupları ortasındaki görüş ayrılıkları, Türkiye’nin müdahalesinden tasa eden ve Kıbrıs Türklerini ekonomik yoldan bitirmeyi dileyen Rum başkan Makarios ve daha süratli sonuç alınmasını isteyen eski cuntacılardan oluşan EOKA-B mensuplarının karşı karşıya gelmesine sebep oldu.
Darbe yapıldı
EOKA önderi Nikos Sampson, Yunan cuntasının dayanağıyla 15 Temmuz 1974’te Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak maksadıyla Makarios’a karşı darbe yaptı ve iktidarı ele geçirdi.
Bu darbeyle Kıbrıs’ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne kastedilmiş oldu.
Türkiye, darbenin akabinde 1960 Garanti Antlaşması gereği birinci evrede diplomatik teşebbüsleri önceledi.
Bülent Ecevit Kıbrıs Barış Harekatı’nın başlaması kararını aldı
Bu noktada 17-18 Temmuz 1974’te Türkiye ile İngiltere ortasında darbenin akabinde atılabilecek adımlara yönelik Londra’da görüşmeler de yapıldı.
İstişarelere garantör devlet olarak Yunanistan da davet edildi fakat Yunanistan’daki cunta idaresi görüşmelere katılmadı.
Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit ile İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ortasındaki görüşmelerde İngiltere’ye ortak müdahale teklifinde bulunuldu.
Dönemin Başbakanı Ecevit ve Yardımcısı Necmettin Erbakan, İngiltere’nin olumsuz karşılık vermesi üzerine, garantörlük hakkını kullanarak ve Ada’daki Türklerin güvenliğini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nın başlaması kararını aldı.
22 Temmuz 1974’te harekatı durdurdu
Harekat, dünyaya Ecevit’in yaptığı tarihi, “Biz aslında savaş için değil, barış için ve sadece Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada’ya gidiyoruz.” açıklamasıyla duyuruldu.
Barış harekatıyla Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakının önüne geçilirken Kıbrıs Türk halkının güvenliği ve varlığı garanti altına alındı.
Türkiye, 20 Temmuz 1974’te Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun (BMGK) 353 sayılı kararı ile İngiltere ve Yunanistan’a “barışın yine tesisini sağlamak üzere müzakerelere başlama” davetinde bulundu ve 22 Temmuz 1974’te harekatı durdurdu.
Bunun üzerine garantör ülkelere bir ortaya gelerek Kıbrıs sorununun tahlili için görüşmelere başladı.
25 Temmuz 1974’te toplanan 1’inci Cenevre Konferansı, 30 Temmuz 1974’te imzalanan Cenevre Deklarasyonu’nu ile son buldu.
Rum ve Yunan askerlerin atakları sürdü
Deklarasyonda, Yunanistan ve Rumlar tarafından işgal edilen Türk anklavlarının (bölgelerinin) ivedilikle boşaltılması ile Ada’da barışın ve anayasal tertibin tekrar tesisini teminen dışişleri bakanları ortasında müzakerelere devam edilmesi öngörüldü.
Öte yandan deklarasyonla Ada’da Kıbrıs Türk toplumu ile Kıbrıs Rum toplumu olmak üzere iki özerk idarenin mevcudiyeti ilkesel olarak tanındı.
Konferansın 8 Ağustos’ta başlayan ikinci basamağında, Yunanistan, Ada’da yeni anayasal nizamın kurulmasına yönelik tüm teklifleri reddetti ve anayasaya ait varılacak bir uzlaşma için Türk birliklerinin geri çekilmesini ön şart olarak ileri sürdü.
Ayrıca ikinci toplantıya kadar Rum ve Yunan askerlerinin Türklerin bulunduğu bölgeden çekilmeleri gerekiyordu lakin çekilmedikleri üzere taarruzlar da sürdü.
“Ayşe tatile çıksın”
2’nci Cenevre Konferansı görüşmelerinden de bir sonuç çıkmayınca 14 Ağustos’ta “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı’nın ikinci evresi başladı ve 16 Ağustos’ta ateşkes ilan edildi.
Türkiye’nin başlattığı harekat muvaffakiyetle sonuçlanırken Ada’da yaşayan Kıbrıs Türk halkının güvenliği de sağlanmış ve Ada’ya barış hakim oldu.
İkinci harekat sırasında geri çekilen Rum askerleri, geçtikleri Türk köylerini yakarak silahsız insanları katletti. Toplu katliamlar ve mezarlar, harekatın bitiminde ortaya çıkarıldı.
1672 şehit verildi
Kıbrıs Barış Harekatı sırasında, Türk ordusu 498 şehit verirken Kıbrıs Türk tarafı ise 70’i mücahit, 270 kişiyi kaybetti.
Kıbrıs Türkleri genel olarak ise 1672 şehit verdi.
Kıbrıs’ta mevcut sonların çizilmesine imkan sağlayan harekatın çabucak ertesine Kıbrıslı Türkler, 1 Ekim 1974’te Otonom Kıbrıs Türk İdaresi’ni kurdu.
Ardından Kıbrıs Türklerinin devlet yapısını kökleştirme, anayasa yapma ve çok partili sisteme geçme üzere deneyimler yaşadığı Kıbrıs Türk Federe Devleti (KTFD) 13 Şubat 1975’te ilan edildi.
Kıbrıs Türk halkı kendi yazgısını tayin etme hakkı oldu
KTFD Meclisi, 15 Kasım 1983’te oy birliğiyle aldığı bir kararla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) kurulduğunu ilan etti.
KKTC’nin ilanı, Kıbrıs Türk halkının Ada’daki siyasi ömrünü devlet olgusuyla dünyaya ilan ettiği kıymetli bir dönüm noktası olurken Kıbrıs Türk halkının kendi mukadderatını tayin etme hakkı da ilan edilmiş oldu.
Kıbrıs Türk halkının devlet olgusuna kavuştuğu KTFD periyoduyla birlikte, toplamda 41 hükümet (mevcut hükümetle birlikte) kuruldu ve 13 farklı kişi başbakanlık koltuğunda oturdu. Kıbrıs Türkleri, cumhurbaşkanı seçmek üzere 1974’ten bu yana 10 sefer sandığa gitti ve 5 farklı kişi cumhurbaşkanı makamında oturdu.
KKTC Anayasası temsili demokrasiyi öngörüyor. Çok partili demokrasinin uygulandığı KKTC’de devletin başında bulunan cumhurbaşkanı, 5 yılda bir düzenlenen seçimle başa geliyor.
Belgeler ortaya konuldu
Yasama yetkisinin 50 üyeli Cumhuriyet Meclisine ilişkin olduğu ülkede, yürütme yetkisi, cumhurbaşkanı tarafından atanan başbakanın idaresinde oluşturulan Bakanlar Heyetinde bulunuyor. Ülkede, milletvekili genel seçimleri de 5 yılda bir yapılıyor.
Kıbrıs problemine tahlil bulma maksatlı müzakereler KKTC’nin kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ile periyodun Rum başkanı Glafkos Klerides ortasında Haziran 1968’de Beyrut’ta yapılan görüşmelerle başladı.
Dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan, 2002’de “Annan Planı” olarak da bilinen “Kıbrıs Meselesine Kapsamlı Tahlil Temeli” dokümanını ortaya koydu.
Denktaş ve o zamanki Rum başkan Tasos Papadopulos, “Annan Planı” çerçevesinde çeşitli görüşmeler yaptı ve plan 24 Nisan 2004’te iki tarafta referanduma sunuldu. Rum halkının yüzde 75,83’ü planı reddederken Kıbrıs Türk tarafı yüzde 64,91 çoğunlukla plana “evet” dedi.
Buna rağmen referandumun çabucak sonrasında 1 Mayıs 2004’te Rum idaresi, Ada’daki öbür ortak yok sayılarak “Kıbrıs Cumhuriyeti” ismi altında AB’ye tam üye yapıldı.
İsviçre’nin Crans Montana kentinde 28 Haziran 2017’de tekrar başlayan ve yaklaşık 10 gün ağır biçimde devam eden müzakereler garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin de iştirakiyle yapıldı.
Anlaşmaya varılamadı
Son olarak 27-29 Nisan’da Cenevre’de BM öncülüğünde, garantör ülkelerin de iştirakiyle gayriresmi Kıbrıs konferansı gerçekleştirildi. Konferansta, KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in de “Yeni fikirlerle gelin” davetine da uyarak Kıbrıs’ta kalıcı barış için 6 unsurluk bir teklif sundu.
Önerinin birinci hususunda, Kıbrıslı Türkler ve Rumların eşit milletlerarası statüsünün ve hâkim eşitliğinin teminat altına alındığı bir kararın BM Güvenlik Kurulunda kabul edilmesi için Genel Sekretere inisiyatif alma daveti yer aldı.
Türk tarafı yarım asrı aşkın müddettir müzakere edilen ve bir sonuç alınamayan federasyon modelinin tersine yeni tahlil teklifini kayıtlara geçirirken Rum tarafının konferansa hazırlıksız geldiği ve uzlaşmaz tutumunda ısrarcı olduğu görüldü. Böylelikle gayriresmi Kıbrıs konferansı, taraflar ortasında ortak yer olmaması sebebiyle sonuçsuz kaldı.
İki devletli tahlil vurgusu
Tarihsel süreçte, Rum tarafı her seferinde çeşitli sebeplerle içinde BM tekliflerinin de bulunduğu tahlile yönelik adımları reddetti ya da kabul edilmesi mümkün olmayan ön kurallar ortaya koydu.
Böylelikle, Kıbrıs’ta 50 yılı aşkın müddettir devam eden müzakere sürecinde, Türk tarafının yapan rolüne karşın, Rum tarafının uzlaşmaz hali nedeniyle bir sonuca varılamadı.
KKTC’de Ekim 2020’de cumhurbaşkanı seçilen Ersin Tatar, Türkiye’nin desteklediği hâkim eşitliğe dayalı, yan yana ve iş birliği içerisinde yaşayan “iki devletli çözüm” modelini savunuyor.
