Aşırı sıcaklarda çok sıcak bir hikâye
Vakanüvis
Sıcaklar kavuruyor. Türkiye bir baştan bir başa çok sıcaklarla karşı karşıya. İzmir, son 85 yılın rekorunu evvelki günkü 43,2 dereceyle kırdı. Ağustos ayının da yurt sathında bu minvalde geçeceği kestirim ediliyor. Sıcaklar bu türlü seyrederken tarihten, bir Ağustos gününde yaşanan çok, çok aşırı bir sıcaklık kıssasına bakalım…
Pompei’nin çok sıcaktan evvelki hali
Milattan evvel 800’lere kadar giden bir geçmişi olan İtalya’daki Pompei, antik Yunan devrinde pek çok tapınakla ünlü bir yerdi. Yunanlılardan sonra Etrüks ve Fenikelilerin tesirine giren kentte M.Ö. 400’lerde ise Roma hâkimiyeti başlamıştı. Bu hâkimiyet kente refahı ancak birebir vakitte envai çeşit sapkınlığı da getirmişti. Zati öteden beri pagan inanışlarla iç içe olan Pompei halkı, Roma devranında adeta bitmek tükenmek bilmez sayıdaki küçüklü büyüklü yaradanlara tapar olmuştu. O denli ki tarımın başka, bağın başka, üzümün farklı, şarabın başka ilahları vardı.
Sonra, toplumsal hayat tam bir dejenerasyon içerisindeydi. Pompei ve etrafı Napoli Körfezi’ndeki pozisyonu ve varlıklı tarım yerleri nedeniyle çok zenginlemiş bu da sefahatı getirmişti. İtalya’nın en ünlü, en gösterişli genelevleri bu kentteydi. Genelevlerin yol tanım levhaları bile akla hayale gelmedik rezilce sunumlara sahipti. Kentte içki günün her saatinde su üzere akardı. Değerli giysiler, değerli takılar göz kamaştırırdı. En sıkıntı koşullarla çalıştırılan köleler, lüks villalardaki efendilerinin işleri için her vakit hazır ve nazırdı.
Başımıza taş yağacak dedikleri…
MS 79 yılında Vezüv Yanardağı’nın patlaması ise öteki kentleri de lakin en çok Pompei’yi etkileyecekti. 24 Ağustos 79’daki patlama iki gün sürmüş ve iki etaptan oluşmuştu. Birinci etap, yaklaşık 18 saat süren ve kent sakinlerinin birçoklarının kaçmasına müsaade veren bir ponza taşı yağmuruydu. Bu birinci kademede milyonlarca ton çok ısınmış lav, kül ve kaya yaklaşık 22 mil üstte, adeta bir mühlet gökyüzünde asılı kalmıştı.
Olup biteni uzak bir bölgeden izleyen ve olayları kaleme alan Pliny, bu bulutu çok çok büyük, devasa bir çam ağacına benzetmişti. Sonra bu “çam ağacı” giderek katılaşmış, modüllere ayrılmış, ponza taşları halkın üzerine inmişti. Bu süreç on sekiz saate yakın sürdüğü için bölgeden kaçabilenler epey olmuş lakin yeniden bu görece sakin duruma güvenip geri dönenler ya da saklandıkları yerlerden çıkanlar taş yağmurundan kurtulamamışlardı. “O çok sıcakta dünyayla birlikte yok olacağımı düşünmüştüm” diye yazmıştı Pliny.
Cesetlerin ellerinde mücevherler kala kalmıştı
Pompei’deki afetin ikinci perdesi ise ikinci gün açılacaktı. Bir evvelki günkü taş yağmurun akabinde gaz ve toz patlaması yaşanacaktı. Vezüv’ün doruğundan süratle fırlayan lav, dağın yamacından aşağı akmış ve yoluna çıkan çabucak her şeyi ve herkesi buharlaştırmıştı. Buharlaşmayanlar ise bu akış bittiğinde milyonlarca ton volkanik külün altına gömülmüştü.
Bazı beşerler kayıp akrabalarını yahut eşyalarını aramak için kasabaya geri dönmüşlerdi lakin bulunacak neredeyse hiçbir şey kalmamıştı. Pompei’de iki bin, etraf yerleşim ünitelerindeki on dört bin kayıpla birlikte bu iki günlük afetin bilançosu 16 bin can kaybı olmuştu. Erkeklerin, bayanların, çocukların ve hayvanların cesetleri düştükleri yerde donmuştu. Daha sonra ortaya çıkarılan cesetlerin birçoklarının elleri, kent dışına inançlı bir halde taşımayı umdukları mücevherlerle doluydu. Cesetler ve mücevherler üzerleri külle kaplı, kaskatı haldeydi. Asırlar sonra yapılan hafriyatlarda görülecekti ki, kül, maddi varlıklara çabucak hiçbir şey yapmamıştı. En değerli mücevherler, bakımlı villalar yalnızca bir kül katmanıyla kaplanmıştı.
Kafatasları patladı, beyinler buharlaştı
Pompei etrafındaki halkı yanıltan, birinci lav akışının yavaş olmasıydı. Tarihten, birtakım yanardağ patlamalarını bilen halk, kül bulutlarının problemsizce dağılacağını, yavaş akan lavların da öylece akıp gideceğini düşünmüştü. Bu da rehavete yol açmış, kaçmamışlar, biraz uzaklaşanlar ise geri dönmüş ve kendilerince inançlı yerlerde afetin geçmesini beklemişlerdi. Lakin piroklastik gaz ve kül patlaması tarihe geçen o afeti meydana getirmişti.
Vezüv, bugün üç milyonluk bir kent olan Napoli’nin on iki kilometre uzağında. Dağa daha yakın aralıklarda de birçok kasaba bulunuyor. Tarih, Vezüv’ün ortalama iki bin yılda bir patladığını gösteriyor. Ne denir? Allahuâlem…
