Türk halkının dünyaya örnek olan bağımsızlık çabasına giden yolda en kıymetli adımlardan biri Erzurum Kongresi…
Bu tarihi toplantının üzerinden 104 yıl geçti.
Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları, 23 Temmuz 1919’da emperyalist güçlerin Osmanlı topraklarını paylaşmaya çalıştığı periyotta, Cumhuriyet’e geçişteki değerli adımların atılmasını sağladı.
Düşman işgalindeki vatan toprağını kurtarmak için özgürlüğe giden kuvvetli süreci Erzurum’dan yürüten Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve dava arkadaşları, kongreyle ülkenin bağımsızlığa giden yolunu açtı.
Doğu vilayetlerinden Erzurum, Sivas, Van, Bitlis, Diyarbakır ve Elazığ’a yönelik Ermeni tehlikesi ve kurulmak istenen Ermenistan’a reaksiyon ile Trabzon, Rize, Gümüşhane, Ordu, Giresun’da Rum Pontus argümanlarına karşı önlem için toplanan Erzurum Kongresi, bölgesel bir kongre olmasına karşın bütün yurdu ilgilendiren nitelik taşıyor.
“Milli sonlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz”
Türk milletinin var olma çabasındaki birinci refleksini ve kararlılığını gösterdiği tarihi kongrede alınan “Milli hudutlar içinde vatan parçalanamaz bir bütündür, parçalanamaz” kararı ile Ulusal Gayret yolunda büyük bir kademe kaydedildi.
Türkiye Cumhuriyeti’nin, millet hakimiyetine dayalı devlet olacağı vurgulanan Erzurum Kongresi, hiçbir baskı ve yönlendirme olmadan, milletin hür iradesiyle aldığı ulusal bir kararın hayata geçirilmesiyle Türk milletinin var olduğu ve var olmaya devam edeceğinin en kıymetli göstergesi oldu.
Erzurum Kongresi’nin kapanışındaki konuşmasında “Tarih, bu kongremizi elbet seçkin ve büyük bir eser olarak kaydedecektir” diyen Gazi Mustafa Kemal, bundan 104 yıl evvel Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı kongrenin değerine dikkati çekti.
Tarihi kongrede alınan kararlar
Yoğun çalışma sonrası 14 gün süren ve bugünlere de ışık tutan 23 Temmuz Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar şöyle:
– Ulusal sonlar içinde vatan parçalanamaz bir bütündür, parçalanamaz.
– Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet topyekun kendisini savunacak ve direnecektir.
– Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
– Kuvayımilliye’yi tek kuvvet tanımak ve ulusal iradeyi hakim kılmak temel temeldir.
– Hıristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve toplumsal istikrarımızı bozacak ayrıcalıklar verilemez.
– Manda ve himaye kabul edilemez.
– Ulusal Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından denetim edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.
Atatürk Üniversitesi Atatürk Prensipleri ve İnkılap Tarihi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Asaf Özkan, AA muhabirine, Mustafa Kemal Atatürk’ün 8 Temmuz 1919’da 9. Ordu Müfettişliğinden alındığını, askerlikten istifa ettiğini ve bunun “Milli Mücadele” tarihindeki kırılma alanlarından olduğunu söyledi.
Askerlikten istifa eden Atatürk’e Kazım Karabekir, “Ordumla emrindeyiz paşam” dedi
Sivil vatandaş olduktan sonra Atatürk’ün, Erzurum’da dikkate alınmama ihtimalinin olduğunu tabir eden Özkan, “Atatürk’ün istifa etmesine karşın Kazım Karabekir Paşa’nın ‘Ordumla emrindeyiz paşam’ demesi, kırılma anını bize gösterir. Mustafa Kemal Paşa ondan sonra Ulusal Gayret’in liderliğine yürüyecektir.” dedi.
Özkan, Atatürk’ün, sivil olduktan sonra aldığı birinci misyonun Erzurum Kongresi’ni organize etmek için kurulan Heyet-i Faaleye Başkanlığı olduğunu lisana getirdi.
Erzurum Kongresi’nin başlangıcının 10 Temmuz 1919’da belirlendiğini fakat birinci toplantının 23 Temmuz’da yapıldığını hatırlatan Özkan, birinci toplantıda kongreye katılan delegelerin sayısının çeşitli kaynaklarda farklı olduğunu lakin genel olarak 63 üzerinde mutabık kalındığını söz etti.
Atatürk’ün Erzurum Kongresinde başkanlığa seçilmesinin kıymetine değinen Özkan, “Atatürk, hiçbir resmi vazife sıfatı olmadan kongreye katılmıştır. Ulusal Uğraş liderliğine yürümek için kongre başkanlığı mühimdir. Yapılan seçimde başkanlığı da kazanır.” diye konuştu.
“Manda ve himaye kabul edilemez”
Özkan, Erzurum Kongresi’ni Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’yle Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti’nin topladığını, alınan kararlar ortasında en değerlilerinden birisinin de manda ve himayenin kabul edilmemesi olduğunu anlattı.
Paris Barış Konferansı’nda gelişmemiş ülkelerin büyük ülkelerin yönetimine bırakıldığına işaret eden Özkan, şöyle devam etti:
Özkan, Erzurum Kongresi’ne katılan delegelerin, bölge halkını temsil ettiğine dikkati çekerek, “Alınan kararlar, Mustafa Kemal Paşa’ya meşruiyet kazandırıyor. Erzurum Kongresi’nin en kıymetli kararlarından birisi de Heyet-i Temsiliye’nin kurulmasıdır. Heyet-i Temsiliye kongreye karşı sorumlu, hasebiyle halka karşı sorumlu olacaktır. Bu Türkiye için çok kıymetlidir.” ifadelerini kullandı.
